Essay

Waarom hielden de architecten zich in de Renaissance bezig met verhoudingen

De renaissance, ook wel wedergeboorte genoemd is een architectuur stroming van de 15^e-16^e eeuw. Hiervoor was gotiek nog de meest belangrijke stroming. Aan de antieke bouwkunst hingen standaard verhoudingen die gebruikt werden tijdens het ontwerpen van gebouwen. Dit is echter ook een eigenschap van de renaissance. De renaissance is opgekomen naar de ineenstorting van de overzeese handel. Hierdoor werd het bouwen van landbouwvilla’s gestimuleerd. Rond 1600 moest de renaissance wijken voor de barok, hierin werd er plaats gemaakt voor vormvrijheid.

Waarom wordt er in verhoudingen gewerkt?

De architecten, musici en overige vrije kunsten wouden in deze tijd de wereld gaan begrijpen. Ze dachten dat alles op de wereld gemaakt was uit harmonie. Het is zoals de muziek in die tijd, de valse noten haal je er gelijk uit. Je kunt het goddelijk ontrafelen door een harmonisch gebouw waar te nemen en deze te begrijpen. Onze mening is echter dat er over smaak niet te twisten valt, dus architectuur niet  past in de gedachtegang over de harmonie. Natuurlijk kan er gewerkt worden met verhoudingen, maar wij vinden dat deze niet hoeven te corresponderen met de natuur.

De ontwerpers dachten met de verhoudingen die ze toe pasten dicht in de buurt van het goddelijke te komen.  Door te werken met een onderligger, die ook in de muziek werd gebruikt, werden de gebouwen ontworpen. Door muziek te analyseren hebben ze verschillende verhoudingen kunnen vinden. De verhoudingen waren wiskundige elementen uit het vlak en hieruit werden ruimtelijke vertalingen gemaakt naar harmonische verhoudingen voor de architectuur.  Wij vinden dat de schoonheid van een gebouw valt te koppelen aan getallen en verhoudingen, wij vinden dat het gevoel moet kloppen. Het gevoel moet kloppen bij de functie van het gebouw.

Hoe komen deze verhoudingen terug in villa Cornaro?

Palladio heeft voordat hij zijn landbouwvilla’s ging ontwerpen zich eerst verdiept in oude gebouwen zoals het Collosseum  en het Pantheon. Er zijn dan ook echter veel traditionele verhoudingen die Palladio terug laat komen in zijn gebouwen, tevens ook de oude vormgeving zoals zuilen, pijlers en koepels. De verhoudingen in Cornaro komen zowel terug in de gevel als in de plattegronden. Palladio heeft villa Cornaro ontworpen aan de hand van verschillende verhoudingen. Door deze verhoudingen toe te passen klopte je gevoel over de ruimte. De verhoudingen die Palladio gebruikte zijn af te leiden van de gulden snede. De gulden snede komt van de rij van Fibonacci deze rij gaat als volgt: 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8. De rij gaat oneindig lang door en is verzonnen volgens het volgende principe dat het volgende getal een optelling is van het getal daarvoor met het getal dat daar weer voor staat. Bijvoorbeeld: 3+5=8. Als deze reeks verder wordt uitgerekend kan de gulden snede worden uitgerekend. Als twee opeenvolgende getallen door elkaar worden gedeeld komt de verhouding van 1,618 tevoorschijn. Deze reeks en dit getal wordt gezien als de perfecte verhouding en reeks.

Palladio gebruikte niet direct de getallen van Fibonacci maar maakte hier verhoudingen van zoals: 1:1, 1:2, 2:3 en 3:5. Zoals onderzocht in villa Cornaro komen deze verhoudingen allemaal naar voren zowel in de gevels als in de plattegrond. Op deze manier wilde Palladio de perfecte verhouding toepassen om het perfecte gebouw te ontwerpen.  Wij vinden het mooi dat Palladio zich heeft laten beïnvloeden door de oude bouwkunst en hiermee deze kunst eigenlijk opnieuw heeft ontwikkeld en aangevuld. Tevens vinden we wel dat er niet bij ieder gebouw met dezelfde verhoudingen moet worden gewerkt zoals Palladio doet. De verhoudingen kunnen in een gebouw overal terug komen maar dit moet wel kloppen met de functie. 

Palladio ging ver in zijn drang naar de perfecte verhoudingen halen, dit is te zien bij bijvoorbeeld het gebruik van verlaagd plafonds en overdimensioneringen. Wij vinden deze drang naar perfectie niet kunnen omdat hij ruimtes niet benut en meer kosten maakt dan nodig.  

Hoe komen deze verhoudingen terug in Tempietto San Pietro?

Wat mooi is om te zien is dat het gevoel dat je krijgt bij de opbouw van de Tempietto San Pietro klopt. Het is namelijk een kerk, deze kerk is opgebouwd uit meerde getallen die belangrijk zijn bij het christendom. 16 is een heilig getal, dit kom dan ook terug in de 16 kolommen en assen. 3 kan worden verhaald op de vader, zoon en de heilige geest. Dit zie je terug in de drie ingangen van het gebouw. 8 is tevens ook een getal dat terugkomt en dit is de dag waarop de aarde is gecreëerd, dit is terug te vinden in de ramen en nissen. En er zijn 48 metropen, dit is 16 x3. De verhoudingen die Bramante gebruikt zijn 10 op 6, want 10+6=16., dit is ook weer te herleiden naar 5 staat op 3. Hierdoor hebben eigenlijk alle getallen waarmee het gebouw is ontworpen een achterliggende gedachten.  

Wij vinden dit mooi omdat de functie is gekoppeld aan de opzet van het gebouw. Nu is het gebouw ook opgebouwd uit getallen maar deze zijn logisch terug te vinden in de functie en de geschiedenis waarvoor het gebouw is gebouwd. Ook is de centraalbouw toegepast bij het ontwerp van Tempietto San Pietro, hierdoor wordt er gewerkt met puntasymmetrie. De ronde vorm van de kerk komt voort uit de perfecte vorm die rond zou zijn. Verder deden ze vroeger de zon en de aarde aanbidden en deze zijn ook rond. Een ronde vorm was een eer als dit terug kwam in de kerk. Sint Peter is was een hoog priester en verspreider van het christendom en kreeg hierdoor een kerk met een ronde vorm.

Op welke manier speelde de techtoniek een rol binnen de renaissance?

De techtoniek zorgde voor het kloppend maken van de verhoudingen die de architecten wouden gebruiken. Hiervoor werden soms dikkere muren toegepast en verlaagde plafonds, net zoals bij villa Cornaro. Wij vinden dit principe op zich zeer vreemd, waarom zou je extra materialen gaan verspillen terwijl dit eigenlijk niet benodigd is. Maar hier tegenover staat natuurlijk wel dat je hierdoor een perfect gebouw aan de juiste verhoudingen zou kunnen ontwerpen. Wanneer het budget er voor is, zijn wij na nader inzien toch van mening dat het een must is om toe te passen. Wanneer een ruimte dan goed aanvoelt is dat een uitstekende reden om extra in te investeren.

Wel vinden wij dat het bij Palladio zo is toegepast dat de gebreken van zijn ontwerp worden weggewerkt. Dat moet niet de manier van ontwerpen zijn. Er kan gewerkt worden met overdimensioneringen maar dit mag niet de consequentie zijn van een fout in het ontwerp.

Conclusie            

Als je samenvattend kijkt naar de achtergrond van de renaissance is dit het zoeken naar perfectie. De perfectie uit de muziek zou zijn gevonden in de harmonische verhoudingen. De verhoudingen die in de kosmos werden gevonden. Deze verhoudingen die terug te vinden waren in zowel de natuur als de muziek. Alles zou met elkaar in verbintenis staan. Wij vinden dit in het algemeen een mooie gedachten maar dit kan in deze tijd natuurlijk nooit meer worden bereikt. Er zijn zoveel verschillende functies gebouwen, dat dit eigenlijk niet meer toe te passen is. Eigenlijk werken we vaak wel nog met verhoudingen, namelijk naar de standaard inrichtingen van gebouwen. We ontwerpen steeds meer functioneel.

Wij vinden dat dit functionele ontwerpen ook heel belangrijk is, maar het belangrijkst vinden wij het gevoel in een ruimte. De ruimte moet vertrouwd en persoonlijk zijn. Dit kan ook door middel van het gebruiken van verhoudingen maar wij vinden dit niet een must. Het is niet per definitie zou dat een harmonisch gebouw beter aanvoelt dan een gebouw dat niet op getallen is gebaseerd. Om een geordend gebouw te ontwerpen is de symmetrie van een gebouw wel een handige ontwerpregel. Deze geordendheid kan ook worden gecreëerd door overige assen, zoals het gebruiken van een presentatie-, en een domistic in zekere maten. Hiermee zou je namelijk werken en leven gescheiden kunnen houden. Wij vinden dat een gebouw overzichtelijk en duidelijk moet zijn voor zowel de gebruiker als de bezoeker en vanuit dit oogpunt is dit een positief kenmerk aan de villa’s van Palladio.

Het gebruiken van de centraalbouw keuren wij dan ook niet af. Dit zorgt voor een overkoepeld gebouw van meerdere functies en ruimtes. Toch heeft centraalbouw ook een negatieve kant, het kan namelijk zo zijn dat een gebouw twee of meer belangrijke ruimtes heeft. Wanneer er meerdere ruimtes centraal moeten zijn is de centraalbouw niet meer toe te passen. Centraalbouw werd onder andere bij Tempietto San Pietro toegepast. Tevens werd hier ook gebruik gemaakt van getallen in het ontwerp. Wij vinden dit bij Tempietto San Pietro  veel interessanter dan bij Cornaro. Dit omdat er bij Tempietto echt een achterliggende gedachtegang achter de getallen en verhoudingen zitten. Dan is het mooi als je een gebouw zo kan ontwerpen dat het zelfs met de geschiedenis van de functie van het gebouw klopt.

Onze statement dat we graag maken is dat werken met verhoudingen perfect is wanneer je het bij de juiste functie gebouwen toepast. Niet elke verhouding valt te gebruiken op ieder gebouw en niet iedere ruimte wordt perfect door het gebruik van verhoudingen. Wij vinden  dat er mag worden overgedimensioneerd maar niet als dit is omdat je fouten hebt gemaakt in het ontwerp. Onze conclusie luidt dan ook verhoudingen kunnen gebruikt worden tot op een zekere hoogte.

Voor aanvullend beeldmateriaal zie poster 2

Woorden 1558